Πώς μπορώ να συμβάλλω στην αυτοπεποίθηση του παιδιού μου;

Συζητώντας καθημερινά με γονείς δέχομαι ερωτήματα που σχετίζονται με την ενίσχυση της αυτοπεποίθησης των παιδιών τους. Κατανοώντας το ρόλο της αυτοπεποίθησης στις σχέσεις των παιδιών με τους άλλους, στη σχολική επίδοση και στην ανάπτυξη δεξιοτήτων και ικανοτήτων, αναρωτιούνται πώς θα μπορούσαν να συντελέσουν οι ίδιοι σε αυτή την ενίσχυση. 

Η αυτοπεποίθηση περιλαμβάνει τις πεποιθήσεις του ατόμου για τον τρόπο που αντιλαμβάνεται τον εαυτό του, καθώς και τις νοητικές διεργασίες που αναπτύσσει για να διαχειριστεί καταστάσεις. Η αυτοπεποίθηση δεν είναι κάτι με το οποίο γεννιέται κανείς αλλά αναπτύσσεται σε όλη τη διάρκεια της ζωής του, ξεκινώντας από τη βρεφική ηλικία.

Πώς όμως μπορεί να ενισχυθεί η αυτοπεποίθηση;

Η βάση πάνω στην οποία θα αναπτυχθεί η αυτοπεποίθηση ενός παιδιού είναι η σχέση του με τους σημαντικούς ανθρώπους της ζωής του, όπως είναι οι γονείς/ ο γονέας του. Τα λεκτικά, μη λεκτικά και συμπεριφορικά μηνύματα που λαμβάνει το παιδί από τους γονείς του συνδέονται άρρηκτα με την εικόνα που σχηματίζει για τον εαυτό του. Προκειμένου λοιπόν να διαμορφώσει το παιδί μια θετική αυτοεικόνα, είναι απαραίτητη η υποστήριξη από το περιβάλλον του με στόχο να αρχίσει να γνωρίζει και στη συνέχεια να αποδέχεται τις διάφορες πτυχές του εαυτού του. Σημαντικοί παράγοντες που μπορούν να βοηθήσουν από την πλευρά των γονέων είναι η ενθάρρυνση, η αποδοχή και η ύπαρξη σαφών ορίων και κανόνων, μέσα από τους οποίους το παιδί μαθαίνει να προβλέπει τις συνέπειες των συμπεριφορών του και να εισπράττει ασφάλεια και σταθερότητα από το περιβάλλον του. Επιπρόσθετα, το ίδιο το παράδειγμα ενός γονέα που πιστεύει στον εαυτό του και γνωρίζει και αξιοποιεί τις ικανότητές του μπορεί να λειτουργήσει ως ένα υπέροχο πρότυπο για το παιδί.

Η αυτοπεποίθηση ανά ηλικία

Κατά τη βρεφική ηλικία, χτίζονται τα θεμέλια για την αυτοεικόνα, μέσα από τη φροντίδα, την κάλυψη των αναγκών του μωρού και την επιβράβευσή του στα πρώτα του επιτεύγματα. Όσο το βρέφος πλησιάζει προς τη νηπιακή ηλικία, βασικό έργο των γονέων αποτελεί η ενθάρρυνση του παιδιού και η παρακίνησή του να ανακαλύψει τον κόσμο και να εμπιστευθεί τις ικανότητες και τις δεξιότητές του. Επιπλέον, η νηπιακή ηλικία αποτελεί το ορόσημο για την οριοθέτηση της συμπεριφοράς των παιδιών, μια διαδικασία η οποία παίζει σπουδαίο ρόλο στην ανάπτυξη της προσωπικότητάς τους.

Αμέσως μετά, κατά την πρώτη σχολική ηλικία, τα παιδιά αρχίζουν να αξιοποιούν τις δεξιότητες που έχουν μόλις αποκτήσει και αναπτύσσουν διαπροσωπικές σχέσεις πέρα από το οικογενειακό πλαίσιο. Κατά την περίοδο αυτή μπορεί να έρθουν αντιμέτωπα με επιτυχίες αλλά και αποτυχίες, οι οποίες θα μπορούσαν να πλήξουν την αυτοπεποίθησή τους. Ο ρόλος των γονέων σε αυτή την ηλικιακή περίοδο είναι αρχικά να αναγνωρίζουν και εν συνεχεία να επιβραβεύουν την προσπάθεια που καταβάλλει το παιδί, αντί να εστιάζουν στο τελικό αποτέλεσμα. Αντίστοιχα, στην περίπτωση μιας αποτυχίας, είναι σημαντικό αρχικά να δίνεται ο χώρος στα παιδιά για να εκφράσουν τα συναισθήματά τους και να ακούν χωρίς να σπεύδουν να ανακουφίσουν το αρνητικό συναίσθημα ή να λύσουν το πρόβλημα. Έτσι, θα βοηθήσουν το παιδί να αποδεχτεί την αποτυχία αλλά και να διαχειρίζεται τα αρνητικά συναισθήματα και στη συνέχεια να αναζητά εναλλακτικές και λύσεις. Επίσης, θα μπορούσε να βοηθήσει η υπενθύμιση άλλων επιτυχιών στον ίδιο τομέα, βοηθώντας έτσι το παιδί να συνθέσει μια συνολική εικόνα για τις ικανότητές του και να μην επικεντρώνεται σε ένα μεμονωμένο αρνητικό συμβάν. Έτσι, θα συνεχίζει να καταβάλλει προσπάθεια, εκτιμώντας την αξία της. 

Κατά την παιδική και προεφηβική ηλικία, τα παιδιά έχουν επιθυμίες που προσπαθούν να πραγματοποιήσουν. Συχνά, η εκπλήρωση ή μη μιας επιθυμίας μπορεί να επηρεάσει τα συναισθήματά τους και τον τρόπο που βλέπουν τον εαυτό τους. Οι γονείς, μέσα από παραδείγματα της καθημερινής ζωής, μπορούν να βοηθήσουν τα παιδιά να κατανοήσουν ότι οι επιθυμίες τους δεν συνδέονται πάντα με τις ικανότητές τους. Δηλαδή, το να θέλουν κάτι δεν σημαίνει απαραίτητα ότι μπορούν να το επιτύχουν. Για παράδειγμα, αν ένα παιδί θέλει να γίνει αρχηγός στην ποδοσφαιρική ομάδα, αυτό εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, όπως η απόδοση των άλλων παιδιών, οι ανάγκες της εν λόγω ομάδας, η αξιολόγηση του προπονητή κ.α. και δεν είναι απαραίτητα ένδειξη του ταλέντου ή των ικανοτήτων του. Σε αυτό το αναπτυξιακό στάδιο λοιπόν ο γονείς μπορούν να συζητούν με τα παιδιά τους για τις συνέπειες των επιθυμιών τους και να τα βοηθούν να τις αξιολογούν. Με αυτόν τον τρόπο, τα παιδιά μαθαίνουν να ιεραρχούν τα θέλω τους και να λαμβάνουν υπόψη τις επιθυμίες των άλλων, αναπτύσσοντας την ενσυναίσθηση και το αξιακό τους σύστημα.

Τέλος, η εφηβεία είναι η περίοδος κατά την οποία τα παιδιά δοκιμάζουν διάφορες κοινωνικές ταυτότητες και, προκειμένου να διαμορφώσουν τη δική τους, πειραματίζονται απορρίπτοντας πρότυπα και επαναπροσδιορίζοντας αξίες. Σε αυτήν την ηλικία, είναι σημαντικό οι γονείς να ενθαρρύνουν τα έφηβα παιδιά τους να συμμετέχουν σε ομάδες συνομηλίκων, καθώς μέσα από την κοινωνικοποίηση μαθαίνουν να αποδέχονται τη διαφορετικότητα και να σέβονται τις απόψεις των άλλων. Επιπλέον, οι γονείς χρειάζεται να ενθαρρύνουν τους εφήβους να εκφράζουν τα συναισθήματά τους και να τους βοηθούν να αναπτύξουν μια θετική εικόνα για τον εαυτό και το σώμα τους (Plummer, 2001).

Ορισμένα από τα συνηθισμένα λάθη που κάνουν οι γονείς και επηρεάζουν την αυτοπεποίθηση των παιδιών είναι η συστηματική χρήση φράσεων και λέξεων όπως «πρέπει» και «οφείλεις», οι οποίες έχουν έναν άκαμπτο και απόλυτο χαρακτήρα. Αυτές οι φράσεις θα μπορούσαν να αντικατασταθούν με άλλες πιο ήπιες, όπως «καλό θα ήταν» ή «θα ήταν βοηθητικό/χρήσιμο». Επιπλέον, είναι σημαντικό να αποφεύγονται χαρακτηρισμοί που αφορούν το ίδιο το παιδί και να εστιάζουν στις πράξεις ή στη συμπεριφορά του. Με αυτόν τον τρόπο, αποφεύγουμε την ταύτιση του παιδιού με τον εκάστοτε χαρακτηρισμό και του δίνουμε την ευκαιρία να επεξεργαστεί μια προβληματική συμπεριφορά και να τη διορθώσει. Τέλος, είναι σημαντικό οι γονείς να βοηθούν τους εφήβους να θέτουν βραχυπρόθεσμους και μακροπρόθεσμους στόχους και να τους καθοδηγούν στην εύρεση λύσεων στα προβλήματα που αντιμετωπίζουν (Plummer, 2001).

Συνοψίζοντας, η ενίσχυση της αυτοπεποίθησης του παιδιού κατά την ανάπτυξή του είναι θεμελιώδους σημασίας για την ομαλή ψυχοκοινωνική του εξέλιξη. Οι γονείς, μέσα από την καθοδήγηση και την υποστήριξη, μπορούν να διαμορφώσουν ένα περιβάλλον στο οποίο το παιδί να αισθάνεται ασφαλές και αποδεκτό. Είναι σημαντικό να ενθαρρύνουν τα παιδιά από μικρή ηλικία να δοκιμάζουν νέες δραστηριότητες, να αναγνωρίζουν και να επιβραβεύουν τις προσπάθειές τους και να τα βοηθούν να θέτουν ρεαλιστικούς στόχους. Επιπλέον, η ανάπτυξη της ενσυναίσθησης και του σεβασμού προς τους άλλους συμβάλλει στην υγιή ανάπτυξη της αυτοεικόνας του παιδιού. Μέσα από τη σταθερή υποστήριξη και την ανοιχτή επικοινωνία, τα παιδιά μαθαίνουν να πιστεύουν στις ικανότητές τους και να αντιμετωπίζουν τις προκλήσεις με αυτοπεποίθηση, θέτοντας τα θεμέλια για μια υγιή και ισορροπημένη ενήλικη ζωή.