Πώς να διαχειριστώ τις συγκρούσεις με τα παιδιά μου; Τι πρέπει να κάνω με τις «κρίσεις» που παρουσιάζουν και ταυτόχρονα να διατηρήσω μια όμορφη σχέση και επαφή μαζί τους;
Αυτά και άλλα παρόμοια είναι τα ερωτήματα πολλών γονέων με παιδιά σε διάφορες ηλικιακές φάσεις. Πολύ συχνά απέναντι σε μια μεγάλη ένταση των παιδιών οι γονείς αντιδρούν με φόβο, άγχος, απογοήτευση ή υπερβολική αυστηρότητα – ακόμη και επιθετικότητα. Πού μπορεί να οδηγήσει όμως μια τέτοια αντίδραση;
Τις περισσότερες φορές αυτή η αλληλεπίδραση οδηγεί σε σύγκρουση ή συναισθηματική απομάκρυνση.
Για να κατανοήσουμε καλύτερα τι συμβαίνει σε μια τέτοια αλληλεπίδραση ας μπούμε λίγο στον κόσμο και στη σκέψη των παιδιών.
Η ικανότητα των παιδιών να ρυθμίζουν τα συναισθήματά τους αναπτύσσεται ανάλογα με την ηλικία. Έτσι, στα μικρότερα παιδιά το επίπεδο της αυτό- ρύθμισης είναι χαμηλό λόγω της ανωριμότητας των ανώτερων δομών του εγκεφάλου του. Αυτό σημαίνει ότι δυσκολεύονται να ελέγξουν τα συναισθήματά τους κι αυτό αντανακλάται στην ανεξέλεγκτη συμπεριφορά και στις συναισθηματικές εκρήξεις. Εάν το παιδί που κατακλύζεται από έντονα συναισθήματα παραμείνει αβοήθητο ή απαρηγόρητο, εκκρίνονται οι ορμόνες του στρες (κορτιζόλη, επινεφρίνη και νορεπινεφρίνη) προκειμένου να ανταπεξέλθει στην «απειλή». Έτσι, μπορούμε να κατανοήσουμε λίγο καλύτερα τι συμβαίνει στον εγκέφαλο των παιδιών και πώς αυτό το οδηγεί σε ανάλογες αντιδράσεις και συμπεριφορές.
Ας επανέλθουμε τώρα στον ρόλο των γονέων στην ανάπτυξη της αυτό-ρύθμισης των παιδιών από τη βρεφική μέχρι και την εφηβική ηλικία.
Κατά τη βρεφική μέχρι και την προσχολική ηλικία, ο ρόλος των γονέων και φροντιστών είναι ιδιαίτερα σημαντικός στη ρύθμιση των συναισθημάτων των νηπίων. Ειδικότερα οι γονείς καλούνται:
· Να αναγνωρίζουν και να ανταποκρίνονται στις ανάγκες των παιδιών.
· Να είναι δεκτικοί και επιτρεπτικοί απέναντι στα συναισθήματα των παιδιών, προσφέροντάς τους τον χώρο και τον χρόνο να τα εκφράσουν.
· Να τα ηρεμούν όταν είναι αναστατωμένα με τρυφερότητα, παραμένοντας και οι ίδιοι ήρεμοι και ψύχραιμοι.
· Να διευκολύνουν το παιδί να χρησιμοποιήσει τον λόγο (στο επίπεδο που τον έχει κατακτήσει) ώστε να εκφράσει και να επικοινωνήσει αυτό που βιώνει.
· Να αποφεύγουν μεθόδους απομόνωσης ή τιμωρίας του παιδιού, κάτι που αυξάνει το στρες και μεγαλώνει το χάσμα επικοινωνίας με τον γονέα.
· Να βρίσκουν χρόνο και τρόπους για αυτό-φροντίδα, ώστε να έχουν οι ίδιοι πρώτα τα ψυχικά αποθέματα να διαχειριστούν τα δικά τους συναισθήματα σε μια κρίση.
Κατά τη διάρκεια της σχολικής ηλικίας, η ικανότητα για ρύθμιση των συναισθημάτων των παιδιών αρχίζει να ωριμάζει. Ο ρόλος των γονέων εδώ έγκειται στην ανάπτυξη της ικανότητας των παιδιών να διαχειρίζονται τα συναισθήματά τους και να αντιμετωπίζουν ομαλά τις συγκρούσεις. Οι γονείς λοιπόν καλούνται:
· Να δίνουν χρόνο στα παιδιά και στη συνέχεια να επεξεργάζονται μαζί μια κρίση που συνέβη και να τα ενθαρρύνουν να εκφράσουν τα συναισθήματά τους και να αναζητήσουν λύσεις ή εναλλακτικές για το μέλλον.
· Να εξωτερικεύουν οι ίδιοι τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους, παρακινώντας έτσι και τα παιδιά να το κάνουν όταν είναι έτοιμα γι’ αυτό.
· Να θέτουν όρια, τα οποία να είναι σταθερά, σαφή και να αρμόζουν στην ηλικία των παιδιών. Είναι σημαντικό τα όρια αυτά να έχουν συζητηθεί και να γνωρίζει το παιδί ποιες είναι οι αποδεκτές και οι μη αποδεκτές συμπεριφορές και για ποιο λόγο.
· Πολύ σημαντικό είναι και σε αυτή την ηλικία να αναπτύξουν οι γονείς έναν εσωτερικό διάλογο και να αναρωτιούνται κάθε φορά από πού πηγάζει η ενδεχόμενη δική τους ένταση, ποια από τα συναισθήματα που νιώθουν αφορούν την ίδια τη συμπεριφορά και ποια δικά τους ζητήματα που χρειάζεται να επεξεργαστούν βαθύτερα. Τα ερωτήματα στον εαυτό «ποια ανάγκη προσπαθεί να επικοινωνήσει το παιδί μου μέσα από αυτή τη συμπεριφορά» και «τι θεωρώ ότι χρειάζεται να πω/ κάνω για να ανταποκριθώ σε αυτή την ανάγκη;» μπορούν να χρησιμεύσουν ώστε να λειτουργήσουν με ενσυναίσθηση απέναντι στα παιδιά.
Κατά την εφηβεία, φαίνεται πια ότι οι συγκρούσεις μπορεί να είναι πολύ συχνές και έντονες. Αυτό είναι ίσως αναμενόμενο καθώς αυτή είναι η φάση που, λόγω των ορμονικών μεταβολών που συντελούνται, παρατηρείται μια παλινδρόμηση του εφήβου σε προηγούμενες αναπτυξιακές φάσεις, πιο ανώριμες όσον αφορά την αυτό-ρύθμιση. Κατά την περίοδο αυτή οι γονείς παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο στο να συνοδεύσουν τα έφηβα παιδιά τους στο ταξίδι τους από την εξάρτηση της παιδικής ηλικίας στην αυτονομία της ενηλικίωσης. Πιο συγκεκριμένα, οι γονείς κατά τη φάση αυτή καλούνται:
· Να επιδιώκουν έναν ανοιχτό διάλογο με τα παιδιά τους, να είναι κοντά στα συναισθήματά τους, αλλά με διακριτικότητα και σεβασμό, αναγνωρίζοντας την ανάγκη τους για αυτονομία.
· Να τους βοηθήσουν να αντιμετωπίζουν τις προκλήσεις και τις δυσκολίες και να διαχειρίζονται τα συναισθήματα και τις εκρήξεις τους, κρατώντας μια στάση κατανόησης.
· Να είναι ξεκάθαροι στα όρια, τα οποία χρειάζεται να επαναπροσδιοριστούν μπαίνοντας την εφηβεία και να τίθενται με δημοκρατικό και διαλλακτικό τρόπο που δεν απαξιώνει ή προσβάλλει το έφηβο παιδί.
· Να προσφέρουν έναν ασφαλή χώρο, στον οποίο να μπορεί ο έφηβος να παίρνει πρωτοβουλίες και αποφάσεις, εκφράζοντας τη διαθεσιμότητά τους να βοηθήσουν στη διαμόρφωση της ταυτότητάς του.