Γιατί δυσκολευόμαστε με τα όρια στη συμπεριφορά του παιδιού;

Τα τελευταία χρόνια τα θέματα και οι συζητήσεις γύρω από τα παιδιά και τους γονείς περιστρέφονται γύρω από τη λέξη όρια. Στα περισσότερα ερωτήματα που θέτουν οι γονείς για το παιδί τους η απάντηση τείνει να είναι “πρέπει να βάλετε όρια”. Ο ρόλος των ορίων στην ανάπτυξη του παιδιού είναι αναμφισβήτητα κεντρικός. Τα όρια, όταν τίθενται με σεβασμό στο παιδί, δημιουργούν ένα πλέγμα ασφάλειας στο οποίο το παιδί μπορεί να αναπτυχθεί αυτόνομα. Γιατί όμως ενώ θεωρητικά φαίνεται απλό στην πράξη οι περισσότερες προσπάθειες ναυαγούν;

Πριν επιχειρήσουμε να απαντήσουμε στο ερώτημα αυτό, χρειάζεται να κάνουμε ένα βήμα πίσω για να κατανοήσουμε τη σχέση του γονέα με το παιδί, τις δυναμικές μέσα στην οικογένεια. Είναι σημαντικό στη σχέση του ζευγαριού να υπάρχει επικοινωνία και συμφωνία όσον αφορά τον τρόπο διαπαιδαγώγησης και το γονεϊκό στυλ. Ακόμη και αν υπάρχουν πολλές διαφορές στις πεποιθήσεις και στις εμπειρίες κάθε γονέα -που είναι απολύτως φυσιολογικό- χρειάζεται να αναζητηθούν κοινά σημεία ως μια καλή βάση επικοινωνίας μέσα στην οικογένεια. Αυτή η διαπραγμάτευση αποτελεί και έναν πολύτιμο οδηγό για να μάθουν βιωματικά τα παιδιά μεγαλώνοντας πώς μπορούν να συζητούν, να διαφωνούν με σεβασμό και να επικοινωνούν εποικοδομητικά.

Για να επανέλθουμε στο αρχικό ερώτημα όμως, πού έγκειται η δυσκολία να θέσουμε και να

τηρήσουμε τα όρια στη συμπεριφορά του παιδιού; Αρχικά, χρειάζεται να ξεκινήσουμε από το ίδιο το παιδί, το αναπτυξιακό του στάδιο, την ιδιοσυγκρασία του, καθώς και τις ανάγκες και τα συναισθήματά του. Κάθε παιδί γεννιέται χωρίς όρια, με ένα αίσθημα “παντοδυναμίας” και αναζητά την αποκλειστικότητα με τα αγαπημένα του πρόσωπα. Στο σημείο αυτό, ο ρόλος των προσώπων που φροντίζουν το βρέφος είναι καταλυτικός στην κάλυψη των αναγκών του και στη δημιουργία ενός ασφαλούς και προβλέψιμου περιβάλλοντος. Καθώς μεγαλώνει, αντιλαμβάνεται πια ότι τα αγαπημένα του πρόσωπα αποτελούν ξεχωριστά άτομα από αυτό. Εδώ βρίσκεται ίσως το πρώτο κάλεσμα για οριοθέτηση, ώστε το παιδί πια να μπορεί να εκφράζει τις ανάγκες του και να αντέχει τη ματαίωση που επιφέρει το τέλος της βρεφικής ηλικίας και η πορεία προς την αυτονόμηση. Οι γονείς μπορούν να βοηθήσουν το παιδί να κατανοήσει ότι υπάρχουν κανόνες που συντελούν στον αμοιβαίο σεβασμό και στην αρμονική συνύπαρξη των ανθρώπων. Τηρώντας μια σταθερή στάση και αιτιολογώντας στο παιδί τα “όχι” που του λένε, το βοηθούν να αναπτύξει τρόπους επίλυσης των προβλημάτων που συναντά και να μην τα παρατά σε κάθε δυσκολία.

Μια συχνή δυσκολία των γονιών σχετίζεται με την ίδια την έννοια των ορίων και την αντίθεσή τους με οποιαδήποτε μορφή αυταρχικότητας και περιορισμού του παιδιού. Εδώ χρειάζεται να γίνει μια διάκριση των επιτρεπτικών ορίων και του αυταρχικού γονεϊκού στυλ που πράγματι μπορεί να περιορίσει την ελευθερία του παιδιού. Η άσκηση εξουσίας από τον γονέα στο παιδί μπορεί φαινομενικά να έχει ως αποτέλεσμα τη συμμόρφωση του, αφενός όμως αυτό είναι προσωρινό, αφετέρου καλλιεργεί τον φόβο και την παθητική υπακοή, καθιστώντας το παιδί ευάλωτο απέναντι σε παρόμοιες συμπεριφορές άλλων στο μέλλον.

Από την άλλη πλευρά, η απουσία ορίων και η έλλειψη συνέπειας από την πλευρά των γονιών δε λειτουργεί βοηθητικά για την ανάπτυξη τους. Συχνά οι γονείς διέπονται από φόβο ή ενοχές μήπως δεν ανταποκριθούν επαρκώς στην κάλυψη των συναισθηματικών αναγκών του παιδιού, επηρεασμένοι από προσωπικά τους τραυματικά βιώματα ή δυσκολίες που αντιμετωπίζει η οικογένεια. Άλλοτε πάλι, μπορεί να λυγίζουν λόγω της σωματικής και ψυχολογικής κούρασης ή έλλειψης χρόνου. Ωστόσο, φαίνεται ότι η ελλιπής ή ασυνεπής οριοθέτηση μπορεί να οδηγήσει σε ανεξέλεγκτες και απαιτητικές συμπεριφορές του παιδιού και στη δυσκολία του να αναπτύξει ενσυναίσθηση και σεβασμό στις ανάγκες των άλλων.

Προκειμένου λοιπόν να τεθούν επιτρεπτικά και δημοκρατικά όρια, χρειάζεται οι γονείς να αφιερώσουν λίγο χρόνο, να συζητήσουν με το παιδί και να αφουγκραστούν τις ανάγκες του, να ανταλλάξουν απόψεις σχετικά με τις συμπεριφορές που θεωρούν αποδεκτές, σύμφωνα με τις ανάγκες και τις ιδιαιτερότητες της δικής τους οικογένειας και να αποφασίσουν από κοινού για τους κανόνες που θα θέσουν. Οδηγός σε αυτό το απαιτητικό έργο είναι η διαπαιδαγώγηση με φροντίδα, σεβασμό και αγάπη προς το παιδί.

Κλείνοντας, είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι το ταξίδι της γονεϊκότητας είναι μακρύ και δύσκολο και συχνά κατά τη διάρκειά του αναδύονται έντονα συναισθήματα, άλλοτε θετικά και άλλοτε αρνητικά. Είναι αναμενόμενο ότι δε μπορούμε να αποφύγουμε τα λάθη κατά τη διάρκεια αυτού του ταξιδιού, αλλά μπορούμε να επιλέξουμε πώς θα τα αξιοποιήσουμε, πώς θα αναζητήσουμε εναλλακτικές διαδρομές, πότε θα κάνουμε στάσεις για ξεκούραση και ποιες αποσκευές θα κρατήσουμε μαζί μας.